20 maja obchodzimy ustanowiony przez ONZ Światowy Dzień Pszczół.

Jakie pszczoły można spotkać w Polsce? Jakie jest ich znaczenie w przyrodzie i dla gospodarki człowieka? Co im zagraża i jak możemy im pomóc?

Pszczoła niejedno ma imię.

Lubisz pomidory i truskawki? Doceń trzmiele!

Trzmiele to także pszczoły! Podobnie jak pszczoła miodna są to owady społeczne: w ich gniazdach istnieje podział na kasty, obok siebie występuje kilka pokoleń oraz wspólna opieka nad potomstwem.

Trzmiele odgrywają ważną rolę w gospodarce człowieka.

Są ważnymi zapylaczami drzew owocowych, bobu czy uprawianych m.in. na paszę koniczyny czerwonej i lucerny. Powszechne jest również hodowanie trzmieli w celach zapylania upraw pod osłonami, np. pomidorów i borówki wysokiej.

Czy wiesz, że:

• Trzmiele również produkują miód! Nie jest on jednak przez nas wykorzystywany, ponieważ owady te zbierają pyłek i nektar również z roślin, które są dla człowieka trujące.
• Trzmiele stosują różne triki, by „zachęcić” kwiaty do oddania im pyłku. Słyszeliście jak trzmiele brzęczą na kwiatach? Wprowadzają je w ten sposób w wibracje, powodując wysypywanie się pyłku z pylników. Jest to tzw. zapylanie wibracyjne.
• Na III parze odnóży znajdują się specjalne koszyczki do przenoszenia pyłku. Trzmiele sczesują również pyłek z włosków pokrywających ciało za pomocą specjalnych grzebyków na ich stopach!

Inne przykłady pszczół dziko żyjących.

• Spójnicowate (Mellitidae) – Pszczoła w spodniach.

Do nielicznej w gatunki rodziny spójnicowatych (Mellitidae), należy obrostka letnia (Dasypoda hirtipes).

• Gniazduje w ziemi, licznie można ją obserwować latem, zwłaszcza w terenach o lekkiej glebie na podłożu piaszczystym.
• Samice mają na tylnych odnóżach włoski, za pomocą których zbierają pyłek. Ten wygląd tylnych odnóży sprawia wrażenie jakby pszczoła ta nosiła obszerne spodnie 😊 (patrz zdjecie). W języku niemieckim maja nawet nazwę, która oznacza” pszczoła w spodniach” (Hosenbiene)

• Miesiarkowate (Megachilidae) – brzuchozbieraczki.

Samice gatunków niebędących pasożytami innych pszczół mają na spodniej stronie odwłoka szczoteczkę służącą do zbierania pyłku. Czasem nazywane są brzuchozbieraczkami, gdyż wracające do gniazd pszczoły z tej rodziny, niosą na brzusznej stronie odwłoka spory ładunek pyłku.

Przykładem pszczoły z tej rodziny jest wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum).

• Pyłek zbiera głównie z roślin z rodziny złożonych (Asteracea), np. z chabrów (Centaurea).
• Gnieździ się np. w zwalonych pniach drzew, pustych łodygach czy otworach wygryzionych przez inne owady.
• Do zamknięcia gniazda oraz budowy ścian między komórkami używa żywicy drzew.

Do miesiarkowatych należy także murarka ogrodowa (Osmia rufa), pełniąca ważną rolę w zapylaniu sadów. Chętnie zasiedla ona m.in. przydomowe domki dla owadów. Ważną z punktu widzenia gospodarki jest również ważny zapylacz lucerny: miesierka lucernówka (Megachile rotundata).

• Pszczoły „kukułki”.

Wśród dzikich pszczół są również gatunki pasożytnicze. Pszczoły „kukułki” nie budują gniazd. Samica składa jaja do komórki lęgowej innych pszczół, w których zgromadzony jest pyłek. Larwy zjadają zapasy gospodarza.

Przykład: Ścieska porobnicówka (Coelioxys rufescens).

• Należy do rodziny Miesiarkowatych (Megachilidae), ale nie ma włosków do zbierania pyłu.
• Samica za pomocą spiczastego końca odwłoka przebija komórkę larwalną gospodarza. Następnie wgłębia się w zapasy i składa jajo.
• Larwa ścieski zjada zapasy i zabija inne larwy będące w komórce.
• Żywicielami są m.in. miesierka ziemna (Megachile willughbiella) i porobnica ruda (Anthophora quadrimaculata).

Dlaczego pszczoły zamierają? jak możemy je chronić?

Zagrożenia:

• Zanikanie siedlisk: ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk, zadrzewień śródpolnych, likwidacja miedz.
• Spadek różnorodności roślin pokarmowych.
• Intensyfikacja rolnictwa.
• Stosowanie środków ochrony roślin.
• Wielkoobszarowe uprawy jednogatunkowe.
• Obce inwazyjne gatunki roślin – wypieranie rodzimych gatunków roślin.
• Wczesne i częste koszenie.
• Wypalanie traw.
• Wycinka przydrożnych drzew.
• Ocieplanie się klimatu – zmiany w terminach kwitnienia roślin.

Możemy pomóc pszczołom:

• W ogrodach sadźmy rodzime rośliny miododajne, nie zapominając o tych, które dostarczają wartościowego pyłku dla larw.
• Zakładajmy kwietne balkony.
• Utrzymujmy kwietne łąki również w miastach
• Chrońmy siedliska pszczół – np. kwietne łąki, murawy kserotermiczne, miedze, zadrzewienia śródpolne, dziuplaste drzewa, martwe drewno.
• Budujmy domki dla owadów.
• Edukujmy zwłaszcza najmłodszych o szczególnej roli pszczół w przyrodzie i w życiu człowieka.

Bibliografia:

Borański M., Kotłowski Z.,Teper D. 2019. Atlas Pospolitych Pszczół Polski. Zeszyty Naukowe Instytutu Ogrodnictwa. Rozprawy Doktorskie, Skierniewice.

Dylewska M., Wiśniowski B. 2003. Żądłówki (Hymenoptera, Aculeata) Ojcowskiego Parku Narodowego. Ojcowski Park Narodowy, Ojców.

Krzysztofiak A., Krzysztofiak L., Pawlikowski T. 2004. Trzmiele Polski – przewodnik terenowy.